Stopa końsko-szpotawa wrodzona jest złożoną wadą stopy obejmującą następujące składowe – szpotawe (przywiedzone) ustawienie przodostopia, ustawienie końskie (w zgięciu podeszwowym) kości piętowej z jej rotacją względem kości skokowej, kość łódkowata przemieszczona jest przyśrodkowo względem głowy kości skokowej, zauważa się zwiększone wydrążenie stopy.
Wrodzona stopa końsko-szpotawa jest wadą rozwojową. Przyczyna powstawania tej wady jest nieznana, choć istnieje szereg teorii starających się wyjaśnić przyczynę powstawania wady. Wg Ponsetiego, początkowo prawidłowo rozwijająca się stopa staje się stopą końsko-szpotawą po 16 tygodniu życia płodowego. Wykrycie tej wady jest możliwe w badaniu usg przeprowadzonym jeszcze w trakcie ciąży. W większości przypadków jest ono stawiane po urodzeniu.
Według Ponsetiego rocznie na świecie rodzi się ponad 100 tysięcy dzieci z tą wadą. Ryzyko urodzenia dziecka obciążonego stopą końsko-szpotawą, wg Ponsetiego wynosi 3-4% jeżeli jedno z rodziców było dotknięte tą wadą i około 30% w przypadku, jeżeli wada dotyczyła obojga rodziców. Stopa końsko-szpotawa może być jednym z elementów zespołów wad wrodzonych.
Przetrwała, nie leczona stopa końsko-szpotawa jest obciążeniem nie tylko funkcjonalnym, ale też i społecznym dla osoby dotkniętej tą wadą.
Leczenie stopy końsko-szpotawej należy rozpocząć najwcześniej jak to jest tylko możliwe, najlepiej w pierwszych dniach życia dziecka. Rokowanie co do leczenia zależy przede wszystkim od czasu rozpoczęcia leczenia, w drugiej dopiero kolejności od stopnia ciężkości wady.
Stopień ciężkości wady ocenia się w czterostopniowej skali Dimeglio, opartej na sztywności stopy oraz możliwości korekcji jej ustawienia. Najlżejsze przypadki klasyfikuje się jako stopy miękkie, ułożeniowe, najcięższe są sztywne i nie dające się skorygować.
Leczeniem z wyboru w przypadku stopy końsko-szpotawej wrodzonej jest aktualnie metoda zaproponowana w 1948 roku przez prof. Ignacio Ponsetiego. Metoda polega korekcji szpotawości i przywiedzenia poprzez wykonywanie redresji stopy i utrzymywanie jej w długich (stopowo-udowych) opatrunkach gipsowych. Opatrunki wymieniane są co tydzień. Korekcję tego elementu wady uzyskuje się zwykle po 5-6 wymianach. Kolejny etap obejmuje korekcję końskiego ustawienia stępu poprzez wykonanie tenotomii (przecięcia) ścięgna Achillesa. Kompletnie skorygowaną stopę utrzymuję się jeszcze w 2-3 opatrunkach gipsowych, a następnie dolecza się w szynie odwodzącej Denis-Browna aż do 3-4 roku życia. Stosowanie szyny jest bezwzględnie konieczne aby zapobiec nawrotom zniekształcenia. Leczenie metodą Ponsetiego daje dobry wynik funkcjonalny, ale stopa jest krótsza i szersza od zdrowej, łydka jest szczuplejsza. Autor metody ocenia jej skuteczność na 90%, inni autorzy podają odsetek dobrych wyników na poziomie 70-80%.
Leczenie operacyjne tej wady jest wskazane w sytuacjach braku korekcji zniekształcenia, jego nawrotu lub późnego (po rozpoczęciu chodzenia) rozpoczęcia leczenia. Leczenie operacyjne obejmuje szereg interwencji, od operacji na tkankach miękkich (uwolnienia, tylne, częściowe, całkowite) poprzez operacje kostne (artrodezy, klinowe resekcje w stawie Choparta i osteotomie nadkostkowe). Wybór metody leczenia operacyjnego zależy od wieku pacjenta, stopnia nasilenia wady oraz dotychczasowej historii leczenia.