W okolicy stawu śródstopno-paliczkowego palucha (MTP I) występują 2 trzeszczki: piszczelowa (przyśrodkowa) i strzałkowa (boczna). Są one drobnymi obłymi w kształcie kostkami położonymi w ścięgnie mięśnia zginacza krótkiego palucha (FHB). Ich zadaniem jest zmiana kierunku działania sił w obrębie podeszwowej części stawu MTP I oraz ochrona tego stawu – absorbują energię podczas kontaktu stopy z podłożem. Na swojej grzbietowej powierzchni pokryte są chrząstką stawową tworzącą z głową I kości śródstopia staw środstopno-trzeszczkowy. Czasem występują odmiany anatomiczne takie jak trzeszczki wielodzielne np. dwudzielna, trójdzielna, itp. Najczęstszymi patologiami i chorobami trzeszczek palucha są złamania, oraz tzw. sesamoiditis – czyli zapalenie okolicy trzeszczek.
Złamania trzeszczek palucha:
Złamania trzeszczek mogą być spowodowane urazem lub powtarzającymi się mikrourazami tej okolicy (tzw. złamania zmęczeniowe). W pierwszym przypadku najczęściej przyczyną jest zeskok z wysokości na twarde podłoże. Pojawia się nagły ból, obrzęk, czasem zasinienie okolicy podeszwowej stawu MTP I. Pacjent najczęściej nie może prawidłowo obciążyć kończyny, utyka. W przypadku złamań zmęczeniowych ból zlokalizowany w tym samym miejscu zwiększa się stopniowo. Z dnia na dzień przy powtarzaniu konkretnej aktywności (np. taniec, balet, uprawianie sztuki walki, czy chodzenie w twardym obuwiu na wysokim obcasie) ból się wzmaga. W obu przypadkach diagnoza opiera się na dokładnym badaniu stopy, a w szczególności okolicy stawu śródstopno-paliczkowego palucha i wykonaniu serii RTG. Często obraz trzeszczek w badaniu rentgenowskim jest nie diagnostyczny i konieczne jest dokładniejsze badanie (MRI lub CT, w zależności od danych z wywiadu). Leczenie w przypadkach nieprzemieszczonych polega na unieruchomieniu kończyny dolnej. Przy istotnym przemieszczeniu lub przy niezadowalającym efekcie wstępnego leczenia unieruchomieniem wskazany jest zabieg operacyjny. Leczenie operacyjne złamanej trzeszczki to dość trudny technicznie zabieg wymagający doświadczenia w chirurgii stopy oraz specjalistycznych implantów.
Zapalenie okolicy trzeszczek (Sesamoiditis):
Zapalenie okolicy trzeszczek występuje w przypadkach przewlekłych przeciążeń tej okolicy. Ból zwiększa się stopniowo powodując niemożność uprawiania sportu i ograniczając codzienne aktywności. W bardziej zaawansowanych postaciach występuje również w czasie normalnego, spokojnego chodu. Najczęściej schorzenie to dotyczy sportowców (biegaczy, tancerzy) oraz osób nieprawidłowo obciążających stopy (nadmierna pronacja i przez to zwiększone obciążanie I kości śródstopia). Diagnoza opiera się na dokładnym wywiadzie i badaniu stopy. Często samo wykonanie RTG jest niewystarczające do postawienia rozpoznania i należy rozszerzyć diagnostykę o inne badania dodatkowe. Leczenie w pierwszym etapie polega na ograniczeniu aktywności fizycznej, ew. unieruchomieniu kończyny i wdrożeniu rehabilitacji. Dodatkowo wskazane jest również wykonanie indywidualnych wkładek odciążających okolicę trzeszczek. Ewentualne leczenie operacyjne ma zastosowanie w korekcji deformacji powodujących przeciążanie okolicy trzeszczek palucha.