Paluch sztywny (hallux rigidus, hallux limitus, halluks) to choroba zwyrodnieniowa stawu śródstopno-paliczkowego palucha. Objawia się przede wszystkim ograniczeniem zgięcia grzbietowego tego stawu, dolegliwościami bólowymi, obrzękiem oraz stanem zapalnym w jego okolicy. Dodatkowo w bardziej zaawansowanych stadiach widać deformację stawu oraz występuje konflikt osteofitów (nieprawidłowych nawarstwień tkanki kostnej) z obuwiem. Choroba ta rozwija się na ogół po 50 roku życia, nieco częściej u mężczyzn. Rzadko może jej towarzyszyć występowanie palucha koślawego.
Przyczyny:
Paluch sztywny jest najczęściej spowodowany zaistniałym w przeszłości urazem. Może to być zarówno pojedynczy uraz dotyczący tego stawu, jak również liczne mikrourazy (na przykład u sportowców). Innymi przyczynami palucha sztywnego mogą być predyspozycje rodzinne oraz kształt głowy I kości śródstopia – trójkątny lub płaski kształt powierzchni stawowej sprzyjają rozwinięciu się palucha sztywnego.
Istotą choroby są postępujące zmiany zwyrodnieniowe chrząstki stawowej. Prowadzą one do stanu zapalnego w obrębie stawu, przerostu błony maziowej (jest to wewnętrzna warstwa torebki stawowej). W dalszych fazach choroby pojawiają się osteofity (wyrośla kostne) na głowie I kości śródstopia, głównie na jej grzbiecie, rzadziej po stronie przyśrodkowej i bocznej. Osteofity mogą również tworzyć się na podstawie paliczka bliższego palucha.
Osteofity uformowane na grzbietowej części głowy I kości śródstopia konfliktują się z podstawą paliczka w czasie zgięcia grzbietowego powodując ograniczenie tego ruchu oraz dolegliwości bólowe. Ból może też być wywoływany przez konflikt osteofitów z ciasnym obuwiem.
Rozpoznanie:
Rozpoznanie choroby jest dość łatwe i opiera się na zbadaniu stopy oraz wykonaniu badania radiologicznego. Na zdjęciach rentgenowskich widoczne jest przede wszystkim zwężenie szpary stawowej związanie z ubytkiem chrząstki stawowej oraz obecność osteofitów.
Leczenie palucha sztywnego zależy od stopnia:
> zaawansowania zmian,
> dolegliwości bólowych,
> aktywności pacjenta.
Leczenie:
W przypadkach mniej zaawansowanych dobre efekty może przynieść leczenie nie operacyjne. Zastosowanie leków przeciwzapalnych (np. diclofenak, ketoprofen, ibuprofen) i zabiegów rehabilitacyjnych, które co prawda nie poprawiają zakresu ruchomości, ale mogą skutecznie zlikwidować stan zapalny i dolegliwości bólowe. Ulgę może również przynieść stosowanie odpowiedniego obuwia o twardej podeszwie, co zmniejsza zgięcie grzbietowe w stawie śródstopno-palcowym. Wskazane jest również, aby obuwie było elastyczne oraz obszerne, aby nie powodować konfliktu z osteofitami.
W przypadku braku poprawy, a także w przypadkach bardziej zaawansowanych konieczne jest leczenie operacyjne. Tutaj również rodzaj operacji zależy od stopnia zaawansowania choroby, a także od stopnia aktywności pacjenta. Stosuje się zabiegi mające na celu oczyszczenie stawu, usunięcie osteofitów oraz odbarczenie stawu, co wraz z prawidłowo prowadzoną rehabilitacją poprawia zakres ruchu i zmniejsza dolegliwości bólowe. Powyższe typy operacji można wykonać, gdy pacjent zgłosi się odpowiednio wcześnie, kiedy nie dojdzie jeszcze do uszkodzenia całej powierzchni stawowej. W zaawansowanych stadiach dobre wyniki daje endoprotezo plastyka stawu MTP I (wymiana zniszczonego stawu na sztuczny, pozwalająca na utrzymanie funkcjonalnego zakresu ruchu) oraz artrodeza (usztywnienie) stawu MTP I.